Historia ogrodów

Zanim na poważnie weźmie się za ogrodnictwo, warto najpierw zatrzymać się i zastanowić, skąd się ono wywodzi, jaką ma historię. Większość ludzi zna, mniej więcej, historię naszej planety, historię wojen, historię swojego kontynentu, swojego kraju. Znane są również epoki literackie. Każdy kojarzy historię sztuki. Niewielu natomiast interesuje się historią architektury budowlanej i krajobrazu.

Chcemy tworzyć bajecznie kolorowe zakątki. Oazy spokoju w pędzącym świecie. Ogrody orientalne. Warto więc poznać genezę tego wszystkiego, alby lepiej zrozumieć ich symbolikę i tworzyć tereny zielone z duszą. Z historią. Z dziedzictwem. A jest co poznawać.

Epoki literackie…

Aby uprościć sobie opisywanie historii opracowano system epok oparty na zbliżonych do siebie kierunkach literackich. W każdej z epok dominowała pewna moda, kultura, poglądy, style w architekturze.

Dodatkowo prof. Julian Krzyżanowski stworzył sinusoidę, która pokazuje, w jaki sposób zmieniała się ideologia przez kolejne stulecia.

Należy pamiętać, iż granice poszczególnych epok są płynne. Jedynie w umowny sposób pewne wydarzenia kończyły jedną i zaczynały drugą. Nikt też wtedy tego nie odczuwał. Dopiero po wielu latach kolejne pokolenia mogą zobaczyć te mniej, lub bardziej wyraźne elementy pojawiające się wraz z upływem czasu. Dodatkowo w każdym kraju nowe „trendy” docierały we własnym czasie. Najszybciej działo się na na zachodzie oraz na południu, gdzie powstawały, a najwolniej na wschodzie. Z tego też powodu w Polsce istnieje kilku- kilkudziesięcioletnie przesunięcie, w stosunku do zachodniej Europy. W czasach antycznych naszego kraju nie było na mapie. Pojawił się dopiero, gdy na zachodzie epoka średniowieczna weszła w swoją dojrzałą formę. Z tego powodu już na początku brakło nam pewnych elementów historii. Nie należy się jednak skupiać tylko i wyłącznie na swoim kraju. Należy pamiętać, iż zorganizowana kultura kwitła w innych częściach Europy i dzięki niej wytworzyło się to, co istnieje. Warto więc poznać to, co było wcześniej w innych rejonach kontynentu i świata.

… a ogrodnictwo

Również ogrody odzwierciedlały te zmiany. W zależności od potrzeb duchowych, czy też umysłowych, były one miejscem medytacji, intymnym zakątkiem lub krzykliwym miejscem spotkań śmietanki towarzyskiej. Miejscem rozrywki, ukojenia, lub po prostu zwykłym warzywnikiem. O ile do pewnego czasu styl i nazewnictwo pokrywały się z bieżącą epoką, o tyle w bardziej współczesnych czasach zaczęło się to rozjeżdżać. Same epoki trwały krócej. W naszym kraju otrzymały również podwójne nazewnictwo – polskie i ogólne (światowe). Rozwój przyśpieszył, a ogrody musiały z nim nadążyć.

Szybki przegląd

Pierwsze namiastki ogrodów powstawały prawdopodobnie około 10 000 – 4 000 lat p.n.e., w neolicie, kiedy to ludzie zmieniali koczowniczy tryb życia na osadniczy. Wtedy też zaczęli hodować zwierzęta i uprawiać ziemię, a co za tym idzie, ściągać z okolic rośliny. Być może nie tylko użytkowe, ale i ozdobne. Albo jednocześnie takie i takie.

Warto też zwrócić uwagę na biblijny raj – Eden, który, według chrześcijaństwa, był pierwszym ogrodem.  W zasadzie nie jest istotne, czy istniał, czy nie, jednakże ciekawym jest fakt, iż w każdej kulturze ludzie dążą do posiadania takiego harmonijnego, cieszącego oko skrawka ziemi. Do oazy spokoju.

Pierwsze, udokumentowane ogrody istniały w czasach antycznych. Do dziś można oglądać ich projekty i plany na starych papirusach, obrazy i mozaiki na ścianach. Czytać o nich z hieroglifów, starożytnej greki, łaciny. Można również odnaleźć pozostałości po nich w postaci ruin murów, kanałów i donic.

Antyk

Ze względu na to, iż starożytne państwa rozwijały się w podobnych czasach, otrzymały wspólną nazwę: Antyk. Należy jednak pamiętać, że każdy kraj posiadał swój styl i swoje rośliny. Aby to podkreślić, utworzono podział opierający się na nazwach danych krain. Wyróżniamy ogrody Starożytnego Egiptu, Mezopotamii, Persji, Grecji oraz Rzymu. Okres Antyku sięga od około IV w. p.n.e do mniej więcej V w. n.e. Były to czasy intensywnego rozwoju piśmiennictwa, architektury oraz ogrodnictwa. To wtedy powstały potężne piramidy oraz legendarne, Wiszące Ogrody Semiramidy, zaliczane do jednego z 7 cudów świata.

Średniowiecze

Jest to najdłuższa, nowożytna epoka trwająca od V do połowy XV w. Wtedy też nastąpiło załamanie rozwoju kulturowego i skupiono się na wierze. Również ogrody straciły na znaczeniu. Stały się miejscem zadumy, modlitwy, jeśli mieściły się przy klasztorach, lub zwykłym warzywnikiem, jeśli mieściły się na świeckim terenie. Funkcja ozdobna została silnie zredukowana. Pojawiała się jedynie jako niewielkie, zamknięte ogródki pod oknami komnat. Rośliny cieszące oko były uznawane za symbol próżności, były źródłem grzechu. Większość roślin miała jakieś symboliczne, religijne znaczenie. Same ogródki były często wciśnięte byle jak między ściany budynków. Nijak nie były z nimi powiązane.

Nie oznacza to, iż Średniowiecze nie wniosło nic do sztuki ogrodowej. To wtedy zaczęto tworzyć przyklasztorne zielniki, winnice, chmielniki. Wtedy też powstawały pierwsze namiastki ogrodów botanicznych. Poza murami wycinano pas drzew, na których miejscu tworzyły się łąki kwietne. Dla dam, by nie musiały się schylać do roślin, budowano ławy darniowe – pierwowzory podwyższonych kwietników.

Jak więc widać, mimo swojej „ciemnoty”, Średniowiecze też wprowadziło kilka rozwiązań, które do dziś stosujemy we własnych ogrodach.

Ogrody Dalekiego Wschodu

Te ogrody można podzielić na chińskie i japońskie. Choć wydawać się może, iż są to terminy tożsame, to występuje kilka istotnych elementów różniących te dwa style.

Na początku warto zaznaczyć, iż to chińskie ogrody były tymi pierwszymi. Powstawały już II w. p.n.e. Przez długi czas stanowiły hermetyczny organizm, aż w XX w. kraj nie otworzył się na zachód. Od tej pory zaczął kopiować style europejskie i amerykańskie, tracąc tym samym swoją wyjątkowość.

Istotnymi elementami w ogrodach chińskich były skały w każdej postaci, mające imitować naturalne formy. Ogrody były podzielone na strefy, a każda strefa oddzielona białą ścianą z okrągłym przejściem, tak zwaną „bramą księżycową”. Co ciekawe, w przeciwieństwie do Europejskich ogrodów, chińskie odzwierciedlały krajobraz zewnętrzny w miniaturze. Nie sprowadzano obcych, krzykliwych okazów. Wśród roślin dominowały zimozielone i iglaste. Brak kwiatów i trawników. Drogi pokryte były kamieniami lub żwirem. Główny element stanowiła woda. Ogrody te miały wiele wspólnego z ogrodami średniowiecznej Europy. Służyły do kontemplacji, nie do podziwiania.

Do małej architektury tych terenów zielonych zaliczano monumentalne bramu Paj-lu, stanowiące wejście do obiektu, altany i pawilony, zawsze z podwiniętymi dachami, łukowato wygięte mosty, zawsze ozdobione poręczami oraz rzeźby zwierząt symbolizujące ludzkie cnoty. Pojawiały się kolory: czerwony, niebieski i złoty.

Ogrody japońskie wywodzą się z ogrodów chińskich. Powstawały od VI w. n.e. i trwają nieprzerwanie aż do dziś. Japończycy mocno cenią swoją historię i tradycję, dzięki czemu nie dali się ponieść zachodowi tak, jak Chiny.

Ogrody renesansowe

Po ciemnocie i zacofaniu Średniowiecza następuje wiek rozumu. Ma to miejsce od połowy XVI w. do połowy XVII w. Ogrody zostają podporządkowane ludzkiemu rozumowi. Stają się regularne, dokładnie rozplanowane, symetryczne. Okiełznane. Religijność traci na znaczeniu, a zyskuje budownictwo świeckie. Bryły budynków przestają „wznosić się” ku Bogu, a zaczynają „twardo stawać na ziemi”. Pojawiają się kwatery okolone przystrzyżonym żywopłotem. Wewnątrz mógł znajdować się trawnik, kwietnik lub rabata. Niektóre ogrody nawiązywały stylem do antycznych. Kolejnym elementem były tarasy tworzące często skomplikowane układy z rampami, kaskadami wodnymi, grotami i rzeźbami. Ciekawą częścią takiego ogrodu był giardino secreto – sekretny ogród mieszczący się przy budynku, będący prywatną częścią całości, przeznaczoną do kameralnego wypoczynku właściciela obiektu i jego rodziny. Oprócz tego, pojawiły się labirynty, zwierzyńce, gaje, a także pierwsze, prawdziwe ogrody botaniczne.

Ogrody secesyjne

Na przełomie XIX i XX w. wyodrębnił się styl, który ogród definiował nie jako zbiór roślin, lecz jako zbiór detali i dodatków. Ogród, po raz pierwszy od Średniowiecza, przestał stanowić całość. Istotne były rzeźby, witraże, wykończenia balustrad czy tez płotów. Fantazyjne ozdoby z motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Wszystkie elementy tworzone były w delikatnych, pastelowych barwach. Projektowano faliste, miękkie linie ścieżek i zbiorników wodnych. Czasem linie te kojarzyły się z kaligrafią, stąd nazwa „ogród kaligraficzny”.

Podsumowanie

Ogród ewoluuje tak samo, jak sztuka czy architektura. Zmienia się tak, jak zmienia się moda i trendy. Może być zimny i spokojny, a może być kolorowy i radosny. Może być miejscem medytacji i spokoju, a może być miejscem przyjęć. Może być skromy, a może być bogaty. A wszystko to zależy od nas, jak ich twórców.