Zdj. 1 Kwiaty aronii zebrane w baldachogrono, 21.05.2020 r.
Pora na ostatnią część dotyczącą kwiatów. Teraz zajmiemy się kwiatostanami, czyli skupieniem wielu, najczęściej, chociaż nie zawsze, bardzo drobnych kwiatów zebranych w często okazałych rozmiarów „bukiet”. Warto wiedzieć, że to, co często potocznie też nazywamy kwiatem nim nie jest. Chociaż dokładniej mówiąc jest, ale w zwielokrotnionej formie.
Niektóre gatunki roślin wydają pojedynczy kwiat na jednym pędzie. Taki układ nazywamy jednokwiatowym. Jeśli jednak zdarzy się, iż z jednego pędu wyrasta kilka mniejszych i na nich, w sporym skupieniu, pojawiają się kwiaty, wtedy mamy do czynienia z kwiatostanem. Taki pęd różni się od zwykłego rodzajem rozgałęzień oraz obecnością nieco innych liści, a wierzchołek przekształcony jest z wegetatywnego w generatywny. Główny pęd to oś główna kwiatostanu (lub osadnik), a od niego odchodzą pędy (osie) boczne.
Zdj. 2 Kwiaty słonecznika zebrane w kwiatostan typu koszyczek, 7.08.2019 r.
Można wyróżnić 2 główne grupy kwiatostanów: groniaste i wierzchotkowate.
W kwiatostanach groniastych kwiaty rozwijają się od dołu (nasady) ku szczytowi bądź od brzegu do środka. Kwitnienie odbywa się więc dośrodkowo, a kwiaty boczne lub najniższe będą najstarsze.
Do kwiatostanów groniastych, prostych zaliczamy:
grono – kwiaty osadzone na szypułkach stoją pojedynczo na wydłużonej osi;
kłos – kwiaty siedzące na bardzo krótkich szypułkach lub bez szypułek, osadzone na wydłużonej osi;
kolbę/buławkę – od kłosa różni się zgrubiałą, mięsistą główną osią;
kotka/bazia – jest to miękki, zwieszający się kłos, który po przekwitnieniu odpada w całości;
szyszkę – prosty bądź złożony kłos, utworzony zwykle z łuskowatych liści zarodnionośnych osadzonych spiralnie na wspólnej osi lub na odgałęzieniach głównej osi;
baldachogrono – w tym typie kwiatostanu osie boczne dorastają do takiej samej wysokości, co oś główna, przez co kwiaty rosnące na szypułkach różnej długości układają się na jednej płaszczyźnie przypominając baldaszek;
baldaszek – w wyniku silnego skrócenia międzywęźli kwiaty rosnące na szypułkach bardzo zbliżonej długości wydają się wyrastać na tej samej wysokości osi kwiatowej;
główkę – są to gęsto umieszczone krótkoszypułkowe bądź bezszypułkowe kwiaty, osadzone na rozszerzonej osi głównej, tworzące dno kwiatowe (osadnik);
koszyczek – na pierwszy rzut oka wygląda, jak pojedynczy kwiat, jest to jednak kwiatostan zbliżony do główki, o bardzo gęstym skupieniu kwiatów osadzonych na bardzo rozszerzonym dnie kwiatowym.
Ryc. 1 Schematy kwiatostanów groniastych a – grono, b – kłos, c – baldaszek, d – główka, e – koszyczek, f – wiecha
Ryc. 2 Kwiatostany groniaste a – grono wyki, b – główka komonicy, c – baldaszek pierwiosnka, d – koszyczek złocienia, e – kotka grabu, f – baldachogrono wrotyczu, g – wiecha drżączki
Do kwiatostanów groniastych, złożonych (zwielokrotnionych), posiadających rozgałęzienia boczne zaliczamy:
wiechę – powstaje, gdy oś kwiatowa jest mocno rozgałęziona, tworząca rozgałęzienia drugiego-, trzeciego- i dalszych rzędów, a każdy z nich zakończony jest kwiatem. Główna oś jest tu dłuższa od bocznych;
wiechę złożoną – podobna do wiechy, ale osie boczne są dłuższe od głównej osi kwiatostanu i zakończone kłoskami;
grono złożone – podobne do grona, ale z dodatkowymi, bocznymi osiami, na których wyrastają kwiaty;
kłos złożony – od kłosa różni się obecnością mniejszych kłosków na miejscu pojedynczych kwiatów;
baldach złożony – w tym kwiatostanie osie boczne zakończone są nie kwiatami, a baldaszkami.
Kwiatostany wierzchotkowate charakteryzują się ograniczonym wzrostem oraz wieloosiowym sposobem rozgałęziania się. Na szczycie głównej osi pojawia się kwiat zamykający dalszy wzrost, a pod nim wyrasta pęd osi bocznej z nowym kwiatem również kończącym dalszy wzrost i tak dalej. W ten sposób powstają rozwidlenia kolejnych rzędów. Kwiaty rozwijają się od najstarszych pojawiających się na osi głównej przez kolejne rozgałęzienia boczne.
Do kwiatostanów wierzchotkowatych zaliczamy:
wierzchotkę jednoramienną – wydłużanie się osi odbywa się tylko w jedną stronę. W zależności od ustawienia pędów bocznych można wyróżnić sierpik, wachlarzyk, skrętek oraz dwuskrętek;
sierpik – osie boczne ułożone są w jednej płaszczyźnie i skierowane są zawsze w jedną stronę tworząc coś na kształt sierpu;
wachlarzyk – osie boczne układają się w jednej płaszczyźnie, przy czym skierowane są one na przemian raz w lewo, raz w prawo, tworząc coś na kształt wydłużonego, segmentowego wachlarza;
skrętek i dwuskrętek – osie boczne ustawione są poprzecznie do głównej osi kwiatowej. Jeśli są one skierowane w jedną stronę, taki układ nazywamy skrętkiem, natomiast jeśli osie boczne rosną raz w jedną, raz w drugą stronę, taki układ nazywamy dwuskrętkiem;
wierzchotkę dwuramienną – wydłużanie się osi bocznych odbywa się w dwie strony. Spod osi głównej, zakończonej kwiatem kończącym wzrost, wyrastają dwie, naprzeciwległe osie boczne, zakończone kwiatami kończącymi wzrost, a spod nich wyrastają kolejne dwie, naprzeciwległe osie kwiatowe i tak dalej;
wierzchotkę wieloramienną – jest to bardzie skomplikowana wersja wierzchotki dwuramiennej. Tutaj pojawia się więcej niż 2 rozgałęzienia osi bocznych.
Ryc. 3 Schematy kwiatostanów wierzchotkowatych a – wierzchotka dwuramienna, b – wachlarzyk, c – sierpik
Zdj. 3 Kwiaty kosaćca bródkowego zebrane w kwiatostan typu wachlarzyk. Widoczne kolejne pędy boczne i pąki gotowe do wykwitnięcia, 12.06.2020 r.
Następnym razem spacerując i podziwiając kwitnące rośliny warto się przyjrzeć, czy to, na co patrzymy, to kwiat, czy kwiatostan. Najprościej ocenić wtedy, czy każdy kwiat ma swój pęd, czy też jakoś się łączą. Jeśli nie jesteśmy aktualnie pewni, z pomocą przyjdzie nam jesień. No, niestety należy wtedy poczekać. Przeważnie z jednego kwiatu powstaje jeden owoc. Jeśli więc pojawi się nam na miejscu kwiatu kilka owoców, mieliśmy do czynienia z kwiatostanem. Niestety mogą trafić się mutacje, zrośnięte owoce bądź formy przypominające inne formy. No cóż, natura bywa bardzo podstępna…