Tematyką liści rozpocznę nową mini serię o budowie roślin. Jeśli chcemy tworzyć ogrody, warto zapoznać się z pewnymi zagadnieniami związanymi z budową bylin, drzew czy krzewów. Nie chcę też zanudzać detalami budowy komórkowej każdego organu, ale zwrócę uwagę na podstawowe zagadnienia dotyczące tych części roślin. Na początek warto wyjaśnić, czym są i do czego służą liście (chociaż najpewniej wszyscy to wiedzą, ale tak dla porządku).
Zdj. 1 Przylistek widoczny u nasady liścia róży, 12.06.2020 r.
Liść stanowi podstawę rozwoju rośliny. To tutaj, dzięki zawartości chlorofilu, możliwe jest odżywianie, a dzięki aparatom szparkowym – oddychanie. Zazwyczaj liście składają się z dwóch części: zielonej, szerokiej i płaskiej blaszki liściowej oraz z podłużnego, najczęściej okrągłego w przekroju ogonka. Zdarza się, iż nasada liścia jest rozszerzona, w postaci pochwy obejmuje łodygę lub posiada symetrycznie ułożone listkowate bądź błoniaste wyrostki zwane przylistkami. Wiele gatunków ma liście bezogonkowe (siedzące) bądź bezpochwiaste i bez przylistków. Warto tu zwrócić uwagę, iż obecność przylistków jest cechą charakterystyczną dla niektórych rodzin, takich jak motylkowate czy różowate. Z kolei obecność pochwy jest charakterystyczna dla rodziny baldaszkowatych, a także u traw.
Liść może być prosty lub złożony. Blaszka liści prostych może być całkowicie niepodzielona, wcinana, głęboko wcinana lub podzielona na wizualnie odrębne odcinki, jednakże nie odpadające osobno, a więc stanowiące nadal jedną całość. Liść złożony składa się z kolei z kilku odrębnych części odpadających osobno. Zdarza się, iż wcięcia w liściu prostym są tak głębokie, iż może zostać pomylony z liściem złożonym. Najłatwiej jest jest je odróżnić jesienią, kiedy widzimy opadające całe liście, lub pojedyncze listki.
Zdj. 2 Głęboko powcinany liść klonu japońskiego, 23.05.2021 r.
Zdj. 3 Podwójnie pierzasty liść glediczji trójcierniowej, 27.09.2019 r.
Liść złożony dzielimy na dłoniastozłożone, kiedy wszystkie listki wyrastają z jednego punktu, jak u kasztanowca i pierzastozłożone, kiedy na ogonku rosną równoległe listki, jak u robinii. Żeby nie było zbyt łatwo, liście pierzastozłożone dzielą się na nieparzysto pierzastozłożone, kiedy na szczycie liścia znajduje się nieparzysty listek oraz na parzysto pierzastozłożone, kiedy nie ma tam tego listka. Jeśli na głównym ogonku rosną nie listki, a kolejne ogonki, wtedy w zależności od ilości dodatkowych rzędów liść taki nazywamy podwójnie lub potrójnie pierzastozłożony.